Việc một số ít trường hợp sốt rét lây truyền tại địa phương được phát hiện ở Mỹ vào năm ngoái là một lời nhắc nhở rằng, biến đổi khí hậu đang làm hồi sinh hoặc di cư mối đe dọa của một số bệnh.
Điều kiện vệ sinh kém tại Lagos, Nigeria là môi trường thuận lợi để muỗi mang mầm bệnh sốt rét sinh sản. Nguồn: AP.
Sốt rét vẫn còn lan rộng
Trên khắp lục địa châu Phi, bệnh sốt rét chưa bao giờ biến mất, nó vẫn g.iết c.hết hoặc làm hàng triệu người mắc bệnh.
Hãy lấy trường hợp của bà Funmilayo Kotun, một cư dân 66 t.uổi ở Makoko, một khu dân cư ở thành phố Lagos của Nigeria làm ví dụ. Các ao nước bẩn ở khu vực tạo điều kiện sinh sản thuận lợi cho muỗi truyền bệnh sốt rét. Bà Kotun không đủ khả năng mua màn tẩm thuốc diệt côn trùng với giá từ 7 đến 21 USD mỗi chiếc, chưa kể đến thuốc điều trị hoặc thuốc chống sốt rét.
Ký sinh trùng sốt rét chủ yếu lây lan sang người qua muỗi bị nhiễm bệnh và có thể gây ra các triệu chứng như: sốt, nhức đầu và ớn lạnh. Nó chủ yếu ảnh hưởng đến t.rẻ e.m dưới 5 t.uổi và phụ nữ mang thai. Những nỗ lực về vaccine vẫn đang ở giai đoạn đầu: Cameroon năm nay đã trở thành quốc gia đầu tiên thường xuyên tiêm cho t.rẻ e.m một loại vaccine chống sốt rét mới, tuy nhiên, loại vaccine này chỉ có hiệu quả khoảng 30% và không ngăn chặn được sự lây lan. Một loại vaccine thứ hai gần đây đã được phê duyệt.
Các trường hợp kháng thuốc chống sốt rét và thuốc diệt côn trùng đang gia tăng, trong khi nguồn tài trợ của chính phủ và các nhà tài trợ cho nghiên cứu mới đang chậm lại.
Điều kiện sống đóng một vai trò quan trọng, khi ở các khu dân cư đông đúc, nước tù đọng, vệ sinh kém và thiếu khả năng tiếp cận các vật liệu điều trị và phòng ngừa, là các vấn đề ở nhiều khu vực. Và một loài muỗi xâm lấn trước đây chủ yếu được thấy ở Ấn Độ và Vịnh Ba Tư là một mối lo ngại mới.
Trên toàn cầu, các trường hợp sốt rét đang gia tăng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số ca nhiễm bệnh đã tăng từ 233 triệu vào năm 2019 lên 249 triệu ở 85 quốc gia vào năm 2022. Số ca t.ử v.ong do sốt rét đã tăng từ 576.000 vào năm 2019 lên 608.000 vào năm 2022.
Trong số 12 quốc gia gánh chịu khoảng 70% gánh nặng bệnh sốt rét trên toàn cầu, 11 quốc gia ở châu Phi và quốc gia còn lại là Ấn Độ. T.rẻ e.m dưới 5 t.uổi chiếm 80% trong số 580.000 ca t.ử v.ong do sốt rét được ghi nhận ở châu Phi vào năm 2022.
Cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét đã chứng kiến một số tiến bộ trong các lĩnh vực như xét nghiệm chẩn đoán nhanh, vaccine và màn ngủ nhằm chống lại tình trạng kháng thuốc diệt côn trùng, nhưng đại dịch Covid-19 và sự thay đổi trọng tâm cũng như nguồn tài trợ đã cản trở các nỗ lực.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Y học Nhiệt đới và Bệnh truyền nhiễm vào năm ngoái cho biết, lệnh phong tỏa do Covid-19 đã dẫn đến sự gián đoạn tại 30% các điểm dịch vụ y tế cộng đồng nông thôn trên khắp châu Phi. Các ca sốt rét bắt đầu tăng đột biến trở lại, phá vỡ xu hướng giảm từ năm 2000 đến năm 2019. Theo WHO, xu hướng giảm đó có thể sớm quay trở lại.
Bà Kotun không đủ khả năng mua màn tẩm thuốc diệt côn trùng, chưa kể đến thuốc điều trị hoặc thuốc chống sốt rét. Nguồn: AP.
“Biên giới” mới
Ông Peter Sands, Giám đốc điều hành của Quỹ Toàn cầu chống AIDS, cho biết, châu Phi đang “ở giai đoạn cuối của biến đổi khí hậu” và tần suất ngày càng tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra sự tàn phá trong nỗ lực chống lại bệnh sốt rét ở các khu vực thu nhập thấp và trung bình. Bệnh lao và sốt rét, được cảnh báo vào tháng 12.
Vào năm 2023, Báo cáo Sốt rét Thế giới của WHO lần đầu tiên có một chương về mối liên hệ giữa bệnh sốt rét và biến đổi khí hậu, nhấn mạnh tầm quan trọng của nó như một hệ số nhân rủi ro tiềm ẩn. Các nhà khoa học lo lắng rằng, những người sống ở những khu vực từng không có muỗi, như sườn núi Kilimanjaro và vùng núi phía Đông Ethiopia, có thể bị phơi nhiễm.
Tiến sĩ Precious Andifasi, nhân viên kỹ thuật của WHO về bệnh sốt rét ở Zimbabwe cho biết, tại Zimbabwe, nơi đã ghi nhận một số ngày nóng nhất trong nhiều thập kỷ, thời gian lây truyền bệnh sốt rét đã kéo dài ở một số quận và sự thay đổi này được cho là do biến đổi khí hậu.
Vì sao đến nay bệnh sốt rét vẫn tồn tại?
Các chuyên gia cảnh báo thế giới phải đối mặt với ‘tình trạng khẩn cấp về sốt rét’ trong khi các giải pháp càng lúc càng bị hạn chế.
Sốt rét có thể nhanh chóng đe dọa đến tính mạng do gián đoạn cấp m.áu cho các cơ quan quan trọng của cơ thể. Ảnh: Science Photo Library.
Tại cuộc họp Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hồi tháng 9/2023, các nguyên thủ và chuyên gia nói rằng tiến trình loại trừ căn bệnh sốt rét đang phải đối mặt với những trở ngại nghiêm trọng.
Lý do là mầm trung gian truyền bệnh sốt rét – muỗi – ngày càng tăng khả năng kháng thuốc diệt côn trùng và hiệu quả của thuốc chống sốt rét cũng như xét nghiệm chẩn đoán giảm, theo Guardian.
Sốt rét là một căn bệnh nguy hiểm đến tính mạng do muỗi Anophen cái mang mầm bệnh truyền sang người. Vào năm 2022, trên thế giới có 249 triệu trường hợp mắc sốt rét, 608.000 ca t.ử v.ong tại 85 quốc gia. Trong đó, số ca sốt rét tại châu Phi chiếm 94%. Khoảng 80% số ca t.ử v.ong là ở t.rẻ e.m dưới 5 t.uổi.
Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) năm 2023 cho biết mỗi phút lại có một t.rẻ e.m dưới 5 t.uổi chết do bệnh sốt rét. Ảnh: UNICEF.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết tiến triển trong việc chống sốt rét đã bị đảo ngược ở ít nhất 13 quốc gia và đình trệ ở nhiều nước khác.
Các nhà lãnh đạo cho biết thiếu hụt kinh phí đang làm hạn chế các phương pháp điều trị, qua đó ảnh hưởng đến kế hoạch loại trừ hoàn toàn căn bệnh này vào năm 2030.
Các chuyên gia cho biết sự quan tâm đến căn bệnh này ngày càng giảm. Ngoài ra, biến đổi khí hậu khiến dịch bệnh khó kiểm soát hơn. Nhiệt độ và lượng mưa cao là điều kiện để muỗi dễ sinh sản. Thiên tai và thời tiết khắc nghiệt cũng tăng nguy cơ nhiễm các bệnh do muỗi.
Nhóm các nhà lãnh đạo tại Liên Hợp Quốc kêu gọi thành lập hội đồng chống sốt rét quốc gia để đưa căn bệnh này trở thành ưu tiên phát triển của các nước và nhận thêm nguồn tài trợ từ Ngân hàng Thế giới để giải quyết bệnh sốt rét.
Hồi tháng 6/2023, Mỹ ghi nhận 5 trường hợp mắc sốt rét tại bang Texas và Florida. Đây là các trường hợp lây bệnh đầu tiên tại Mỹ trong 20 năm, theo USA Today.
Tại Việt Nam, bệnh sốt rét vẫn còn diễn biến phức tạp với hàng triệu người sống trong vùng sốt rét lưu hành, tập trung chủ yếu ở tỉnh Lai Châu, Bình Phước và một số tỉnh ở miền Trung, Tây Nguyên.
Các triệu chứng của bệnh sốt rét bao gồm: sốt, nhức đầu và nôn thường xuất hiện trong khoảng từ 10 đến 15 ngày sau khi bị muỗi đốt. Nếu không được chữa trị, bệnh sốt rét có thể nhanh chóng đe dọa đến tính mạng do gián đoạn cấp m.áu cho các cơ quan quan trọng của cơ thể.
